نشریه فیزیولوژی محیطی گیاهی
پیاپی 26 (تابستان 1391)

به منظور مطالعه تجزیه و تحلیل چند متغیره و تجزیه به عامل ها برای دستیابی ارتباط برخی از صفات کمی با عملکرد دانه و انتخاب ژنوتیپ های برتر، بیست لاین سورگوم دانه ای حاصل از طرح های کراسینگ بلوک به همراه شاهد در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی بلوچستان در سال زراعی 90-1389 مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ژتوتیپ ها برای میانگین مربعات اکثر صفات به جز روز تا جوانه زنی و تعداد برگ تفاوت معنی داری وجود داشت. رگرسیون چند متغیره خطی نشان داد که در محیط مساعد (عدم وجود تنش شدید خشکی و دما) اثر مستقیم وزن هزار دانه و طول خوشه برعملکرد دانه مثبت بود (به ترتیب 156/0 و 877/0). بنابراین وزن هزار دانه و طول خوشه مهمترین جزء عملکرد دانه در سورگوم محسوب شده و افزایش عملکرد دانه از طریق گزینش برای آن امکان پذیر است. بر اساس نتایج تجزیه کلاستر، ژنوتیپ ها به دو گروه دسته بندی شدند. با انجام تجزیه به عامل ها از طریق استخراج ریشه های راکد، چهار عامل در مجموع 56/83 درصد تغییرات داده ها را توجیه کردند. نتایج حاصل از بررسی ضرایب عاملی، اهمیت صفات وزن هزار دانه، طول خوشه و صفات مربوط به خصوصیات رویشی (روز تا گلدهی، تعداد برگ و روز تا جوانه زنی) در گزینش ژنوتیپ ها را نشان داد. در مجموع از این آزمایش ژنوتیپ های KGS1، KGS4، KGS6، KGS8، KGS12، KGS13 و KGS17 با توجه به عملکرد دانه بالاتر از شاهد و همچنین برتری نسبی در طول خوشه و وزن هزار دانه، به عنوان ارقام برتر برای انجام آزمایشات تکمیلی پایداری انتخاب شدند.

خشکی یکی از عوامل محدود کننده رشد می باشد و این پدیده تقریبا همه ساله در بخشی از کشور به علت کمبود بارندگی و یا کمبود آب رخ می دهد. در این پژوهش اثر تنش خشکی و بر همکنش آن با آسکوربات بر فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان کاتالاز، پراکسیداز و میزان پرولین و مالون د آلدهید در گیاه کتان انجام گرفت. این آزمایش با سه تکرار به صورت گلدانی و طرح کاملا تصادفی انجام شد. سپس 5 تیمار شامل ظرفیت زراعی (شاهد) ، خشکی ملایم (3/2 ظرفیت زراعی) ، خشکی شدید (3/1 ظرفیت زراعی) و نیز تنش های خشکی به همراه اسپری برگی از آسکوربات در غلظت 8 میلی مولار در نظر گرفته شد که به مدت دو هفته بر روی گیاهان اعمال شد. بررسی در سطح 5 درصد نشان داد که میزان فعالیت آنزیم کاتالاز در این آزمایش کاهش و فعالیت آنزیم پرکسیداز، میزان پرولین و مالون د آلدهید در تیمارهای تنش خشکی در مقایسه با شاهد افزایش یافت. نتایج این تحقیق نشان داد که به کارگیری آسکوربات به شکل برونزاد سبب کاهش تاثیر تنش بر فاکتورهای مورد سنجش در گیاه کتان شد.

هدف از این پژوهش، تاثیر توام نور و دی اکسید کربن بر روی جلبک سبز Senedesmus obliquous بوده است که معمولا در شالیزارها استان گلستان به وفور وجود دارد و در عین حال از نظر فیزیولوژیکی ناشناخته می باشد. در این تحقیق نمونه ی جلبکی obliquous Senedesmus از شالیزارهای استان گلستان شناسایی گردید. فلور جلبکی از پنج ایستگاه در شالیزارهای مورد مطالعه طی پاییز 1388 تا تابستان 1389 انتخاب شد. خاک های جمع آوری شده کشت گردیدند. بعد از تشکیل کلنی و جداسازی، جلبک سبز سندسموس خالص و در محیط کشت مایع BG-11 در شرایط نوری 2 میکرومول کوانتا بر مترمربع بر ثانیه، دمای 28 درجه سانتیگراد و pH 7 غنی سازی گردید. تیمارهای نوری شامل 2، 30، 60 و 100 میکرومول کوانتا بر مترمربع در ثانیه، تناوب های نوری 2، 4 و 6 ساعت تاریکی در شبانه روز، تیمارهای دی اکسید کربن عدم هوادهی، هوادهی و تلقیح دی اکسید کربن به میزان 3% بود. بقا، رشد، نرخ رشده ویژه، محتوای کلروفیل، بتا کاروتن، گزانتوفیل، آنالیز گردید. نتایج نشان داد که در این نمونه رشد در شدت 60 میکرومول کوانتا بر مترمربع در ثانیه به مراتب بالاتر بود. اعمال روشنایی مستقیم به صورت 24 ساعت، سبب افزایش معنی دار رشد نمونه گردید. محتوای کلروفیل در دوره های طولانی تر تاریکی افزایش معنی دار پیدا کرد. در شرایط بهینه نوری، افزایش قابل توجه در مقدار کاروتنوییدها نشان دهنده ی سازگاری سیستم فتوسنتزی این گیاه با شرایط اعمال شده بود. در شرایط بهینه نوری و هوادهی تولید کاروتنوییدها در روزهای نخست پس از تلقیح افزایش یافت.

آگاهی از خصوصیات اکولوژیکی و پراکنش جغرافیایی گیاهان دارویی یک منطقه کمک به فعالیت های مدیریتی، حفاظتی و بهره برداری پایدار از پتانسیل آنها خواهد نمود. این تحقیق در محدوده خشک و نیمه خشک شمال شرق استان گلستان با وسعت تقریبی 24416 هکتار که دارای میانگین بارندگی سالانه 323 میلی متر و متوسط درجه حرارت سالانه 5/16 درجه سانتیگراد می باشد، انجام پذیرفت. حداقل ارتفاع از سطح دریا در این منطقه 80 متر و حداکثر آن 1264 متر و معرف مناطق تپه ماهوری می باشد. از لحاظ زمین شناسی دارای تناوبی از رسوبات بادی (لس) ، آبرفتی و دریایی می باشد. بررسی فلور این ناحیه منجر به شناسایی 86 گونه دارویی از 29 تیره شد. تیره های Asteraceae وLamiaceae هر یک با 16 گونه دارای بیشترین گونه های دارویی در محدوده مورد مطالعه بودند. از نظر شکل زیستی تروفیت ها با 43 گونه (50 درصد) مهمترین شکل زیستی و پس از آن ژئوفیت ها با 15 گونه (44/17 درصد) و همی کریپتوفیت با 14 گونه (28/16 درصد) بیشترین تعداد گونه ها را به خود اختصاص دادند. مطالعه خاستگاه شناسایی شده نشان داد که عناصر رویشی شامل 91/27 درصد اروپا سیبری و مدیترانه ای، 74/26 درصد ناحیه مدیترانه ای و ایران و تورانی و 09/22 درصد مختص نواحی ایران و تورانی بودند.

این آزمایش در بهار سال 1386 در مزرعه آموزشی تحقیقاتی دانشگاه آزاد واحد فراهان به منظور بررسی اثرات تلقیح دوگانه بذر با ازتوباکتر و میکوریزا و مقادیر مختلف نیتروژن و فسفر بر عملکرد دانه گلرنگ بهاره رقم پدیده (IL-111) ، اجرا گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارهای مورد آزمایش شامل ازتوباکتر (Azotobacter chroococum) و میکوریزا (Glomus intraradices) هر کدام در دو سطح شامل بدون تلقیح و تلقیح با باکتری ازتوباکتر و میکوریزا، در مجموع چهار تیمار و مصرف مخلوط کود های نیتروژن و فسفر در چهار سطح شامل عدم مصرف کود شیمیاییF0=، مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن 25 کیلوگرم فسفرF1=، مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن 50 کیلوگرم فسفرF2=، مصرف 150 کیلوگرم نیتروژن 75 کیلوگرم فسفرF3= بودند. نتایج آزمایش نشان داد که تلقیح بذر های گلرنگ با ازتوباکتر باعث افزایش معنی دار عملکرد دانه شد که نشان می دهد باکتری آزادزی ازتوباکتر با افزایش فعالیت خود توانسته است مقادیر بیشتری از نیتروژن را برای تغذیه بوته ها در محیط ریشه فراهم نماید، ولی کاربرد قارچ میکوریزا نتوانست تفاوت معنی داری را در عملکرد دانه بوجود آورد. تاثیر سطوح مختلف مخلوط کود نیتروژن و فسفر نیز بر عملکرد دانه معنی دار بود. اثر متقابل دوگانه بین میکوریزا × مصرف سطوح نیتروژن و فسفر معنی دار بود. علیرغم اینکه اثر متقابل سه گانه تلقیح با ازتوباکتر × تلقیح با میکوریزا × سطوح کودی بر عملکرد دانه معنی دار نبود، ولی از بین تیمار های اعمال شده، بیشترین مقدار عملکرد دانه مربوط به تیمار A0M1F3 (بدون تلقیح ازتوباکتر تلقیح با میکوریزا مصرف 100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن 50 کیلوگرم در هکتار فسفر) با میانگین 1239 کیلوگرم در هکتار و کمترین عملکرد دانه در تیمار A0M1F0 (بدون تلقیح با ازتوباکتر تلقیح با میکوریزا و عدم مصرف نیتروژن و فسفر) با میانگین 918 کیلوگرم در هکتار بود. طبق محاسبات انجام شده در این بررسی می توان گفت که تلقیح گلرنگ بهاره، با باکتری ازتوباکتر و قارچ میکوریزا در مجموع باعث افزایش حدود 15/5 درصدی عملکرد دانه شده است.

آللوپاتی (دگرآسیبی) به اثرات سودمند یا زیان آور یک گیاه بر گیاه دیگر، از طریق آزادسازی مواد شیمیایی از بخش های یک گیاه بوسیله ترشحات ریشه، تبخیر و بقایای گیاهی در سیستم های کشاورزی و طبیعی اشاره دارد. تحقیق حاضر در گروه زیست شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد در سال 1389 انجام شد. در این تحقیق برای بررسی پتانسیل آللوپاتی ترشحات ریشه دانه رست های برنج، دانه رست های 6 روزه دو رقم برنج (شمال و کلات) با دانه رست های 3 روزه جو وحشی در ظروف پتری و در شرایط کنترل شده در چهار تیمار (2، 4، 8 و 10 روز) قرار گرفتند. برای بررسی درصد و سرعت جوانه زنی بذرهای جو، آب حاوی ترشحات ریشه دو رقم برنج که در شرایط گلدانی کشت شده بودند، جمع آوری گردید و تیمارهای 25، 50 و 75 درصد برای مطالعه اثر آنها بر سرعت و درصد جوانه زنی جو مورد استفاده قرار گرفت. هر دو رقم برنج از رشد ریشه چه، ساقه چه و وزن تر دانه رست های جو جلوگیری کردند. بیشترین اثر بازدارندگی بر طول ریشه چه و ساقه چه در تیمار دو روزه برنج شمال و همچنین بیشترین میزان بازدارندگی بر وزن تر در برنج شمال در تیمار ده روز بود. در حضور این تیمارها سرعت و درصد جوانه زنی بذرهای جو کاهش یافت. کمترین درصد و سرعت جوانه زنی در تیمار 25 درصد برنج کلات با میانگین 81/0± 3 و 019/0 ± 09/0 مشاهده شد.

جلبک کلرلا ولگاریس در محیط کشت BG11 و در دمای 2±22 و به مدت 20 ساعت روشنایی و 4 ساعت تاریکی و میزان نور 1500 لوکس رشد داده شد. در پژوهش حاضر اثر AlCl3 با غلظت های مختلف (0، 100، 200، 300، 400، 500 و 1000 میکرومولار) در pH 5 بر رشد، pH، فعالیت کاتالازی، پراکسیدازی، آسکوربات پراکسیدازی، سوپراکسید دیسموتازی، محتوای گلایسین بتائین، پرولین و میزان انباشتگی آلومینیوم در جلبک کلرلا ولگاریس مورد بررسی قرار گرفت. کلرلا در غلظت های مختلف بین 0 تا 400 میکرومولار به دلیل توانایی در قلیایی کردن محیط کشت و کاهش اثر سمیت به رشد خود ادامه داد، ولی در غلظت های 500 و 1000میکرومولار به دلیل عدم توانایی در قلیایی کردن محیط کشت به ترتیب پس از چهار و دو روز انتقال به محیط کشت از بین رفتند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که با افزایش غلظت آلومینیوم میزان رشد، pH، فعالیت کاتالازی، پراکسیدازی، آسکوربات پراکسیدازی، سوپر اکسید دیسموتازی و محتوای گلایسین بتائین در روز سیزدهم (انتهای مرحله لگاریتمی و ابتدای مرحله ثابت) افزایش معنی داری نشان دادند، ولی سبب تغییر معنی داری در محتوای پرولین نشد. همبستگی ما بین رشد، pH و میزان انباشتگی Al وجود دارد. از جمله مکانیسم های دفاعی کلرلا در این پژوهش افزایش فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان، افزایش گلایسین بتائین و افزایش تقسیم سلولی می باشد.

سیانوباکتریوم خاکزی Hapalosiphon sp. FS56 در شالیزارها و زمین های کشاورزی استان گلستان وجود دارد، ولی از نظر مورفولوژیک ناشناخته می باشد. در این تحقیق نمونه خالص در محیط کشت مایع BG0-11 وارد شد. تیمارهای pH (5، 7، 9) در شرایط محدودیت نوری افراطی (2 میکرومول کوانتا بر مترمربع در ثانیه) و محدودیت نسبی دی اکسید کربن (عدم استفاده از تلقیح) بررسی نمونه ها اعمال گردید. تغییرات مورفولوژیکی شامل وضعیت اجتماعات، آنالیزهای بیومتریک، وضعیت سلول اسپور، رنگ نمونه، شکل گیری اجتماعات، وضعیت هتروسیست و ابعاد آن در هر کدام از تیمارهای اعمال شده مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که سیانوباکتریوم خاکزی Hapalosiphon sp. FS56 تحت تاثیر عوامل محیطی شکل ظاهری خود را در همه جنبه های بررسی شده تغییر می دهد. از صفات نسبتا ثابت این سویه می توان به تمایل اجتماعات به رنگ قهوه ای، لایه دار بودن اسپور در شرایط قلیایی و تک ردیفه بودن محور اصلی اشاره کرد. در رابطه با ابعاد، قطر و طول کمینه اسپورها در این نمونه با زمان و تحت شرایط متفاوت pH به طور دائم تغییر می کند.